Poradnik

Historycznie patrząc nasi przodkowie wykorzystywali drewno twarde o podwyższonej trwałości i odporności na degradację z mocno rozwiniętą częścią twardzielową. Z punktu widzenia cech użytkowych drewna TWARDZIEL to część najcenniejsza – ta część drewna powstaje w starych drzewach, w których po około 20 latach głęboko w pniu zaczynają obumierać stare słoje. Otacza je drewno miękkie czyli BIEL, który będąc żywą tkanką jest podatny na atak zarówno grzybów, jak i owadów.

Najkorzystniej byłoby w budownictwie wykorzystywać drewno po usunięciu zewnętrznej części bielastej. Jednak do tego potrzeba byłoby grubych i starych drzew. W dzisiejszych czasach m.in. ze względów ekonomicznych do produkcji konstrukcji drewnianych używa się młodszego surowca.

Tym samym na budowy trafia drewno w większej części zawierające BIEL, mało odporny na degradację biologiczną. Bezwzględnie zatem należy takie drewno zabezpieczyć chemicznie impregnatami ochronnymi.

Aby drewno mogło spełniać swoje funkcje konstrukcyjne i wytrzymałościowe, musi zachować swoją strukturę wewnętrzną w nienaruszonym stanie. Dlatego tak ważna jest impregnacja drewna zdrowego i ochrona przed atakiem owadów, czy porażeniem grzybami powodującymi rozkład drewna.

Pleśnienie jest pierwszym objawem zbyt wysokiej wilgotności drewna i nieprawidłowej wentylacji. Powierzchnia drewna pokrywa się wtedy plamistymi skupiskami w różnych kolorach, przez co traci estetyczny wygląd. Zachodzące zmiany NIE NISZCZĄ JEDNAK STRUKTURY DREWNA.

W przypadku drewna najbardziej niebezpieczne jest porażenie tzw. GRZYBAMI DOMOWYMI, które powodują rozkład celulozy i ligniny – podstawowych składników struktury drewna. Najczęściej w budynkach mamy do czynienia z brunatnym rozkładem drewna (rozkładana jest celuloza). Grzyby go powodujące potrafią w ciągu 9 miesięcy strawić 70% masy drewna w elementach konstrukcyjnych. W poszukiwaniu pokarmu grzyby domowe obecne w porażonym drewnie potrafią przerosnąć nawet grube murowane ściany, przy okazji niszcząc materiały napotkane po drodze. Gdy dotrą do drewna zdrowego doprowadzają do jego gnicia i murszenia. NIEZABEZPIECZONE CHEMICZNIE DREWNO STAJE SIĘ POŻYWKĄ. Po zakażeniu może ono ulec całkowitemu zniszczeniu – wtedy np. konstrukcja dachu może utracić nośność, co grozi jej zawaleniem. W związku z tym zgodnie z §322 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury o Warunkach Technicznych dla budynków: „Do budowy należy stosować materiały, wyroby i elementy budowlane odporne lub uodpornione na zagrzybienie i inne biodegradacji, odpowiednio do stopnia zagrożenia korozją biologiczną”.

Powszechnie uważa się, że drewno w domu niszczą korniki. Prawda jest jednak taka, że KORNIKI NIE ATAKUJĄ DREWNA KONSTRUKCYJNEGO. Rozwijają się one jedynie na drzewach żywych pod korą.

Zagrożeniem dla drewna budowlanego są owady klasyfikowane jako techniczne szkodniki drewna. Jednym z nich jest SPUSZCZEL POSPOLITY, który drążąc kanaliki w suchym drewnie osłabia jego konstrukcję. Spuszczel pospolity „specjalizuje się" w atakach na elementy konstrukcyjne więźby dachowej.
Owady niszczące drewno są najtrudniejszym do zwalczenia czynnikiem powodującym korozję biologiczną.

Dorosłe owady składają w szczelinach drewna jaja, z których po pewnym czasie wylęgają się larwy. Właśnie te larwy, odżywiając się miazgą drzewną, mogą doprowadzić do uszkodzenia drewna. Drążą one w drewnie korytarze naruszając strukturę i zmniejszając wytrzymałość. Co ważne, owady zagnieżdżają się zarówno w drewnie suchym, jak i wilgotnym. Nawet odpowiednia wentylacja i ochrona przed wilgocią nie zabezpieczają przed ich rozwojem. Co ciekawe obecny standard budownictwa zapewnia idealne warunki żerowania owadów i rozwoju larw niemal przez cały rok (przy ocieplonych dachach podnosimy temperaturę, stosowane drewno to w dużej części miękki biel podatny na uszkodzenia biologiczne). Dla porównania, larwa spuszczela w tradycyjnej, nieizolowanej i dobrze wentylowanej więźbie dachowej rozwija się od 5-8 lat, natomiast w nowoczesnej, ocieplonej i pozbawionej wentylacji rozwija się od 2-3 lat.
Dlatego tak ważne jest stosowanie impregnatów ochronnych, które pozwalają uzyskać 100% śmiertelność larw.

Należy pamiętać o tym, że tylko odpowiednia ilość impregnatu wprowadzona w strukturę drewna zapewnia uzyskanie oczekiwanego poziomu ochrony. Jednokrotne smarowanie drewna impregnatem, którego zadaniem jest ochrona drewna przed ogniem, grzybami i owadami nie przyniesie efektu. Metoda jednokrotnego smarowania może być stosowana jedynie przy powierzchniowych środkach dekoracyjnych, gdzie interesuje nas uzyskanie odpowiedniego efektu „koloryzującego".
W przypadku impregnatów ochronnych stosowanych dla drewna konstrukcyjnego warunkiem ich skuteczności jest uzyskanie odpowiedniej głębokości wnikania i nasycenia. Poprzez jednokrotne smarowanie impregnatem ochronnym drewno zostanie nasycone w zbyt małym stopniu, a uzyskana minimalna głębokość wnikania nie zapewni oczekiwanej ochrony.
Przygotowując się do procesu impregnacji np. przez smarowanie należy wcześniej zakupić odpowiednią ilości impregnatu (stosownie do norm zużycia) w przeliczeniu na powierzchnię w m2. Roztwór impregnujący stosujemy poprzez kilkakrotne nanoszenie, aż do całkowitego zużycia preparatu. Wilgotność drewna nie powinna przekraczać 20%. Pierwszą warstwę należy nałożyć obficie na powierzchnię drewna, w taki sposób żeby drewno to było dobrze namoczone.

W celu wyznaczenia zapotrzebowania na impregnat musimy znać całkowitą powierzchnię wszystkich elementów drewnianych wyrażoną w m2. Co zrobić jeśli znamy tylko kubaturę drewna w m3?
Znając kubaturę drewna w m3 oraz przekroje podstawowych elementów można taką powierzchnię wyznaczyć stosując specjalną tabelę z czynnikami zamiennymi tarcicy.
Po wyliczeniu całkowitej powierzchni drewna w m2 wyliczamy zapotrzebowanie na impregnat na podstawie norm zużycia podanych przez producenta.

Klasa „B” jest europejską klasą reakcji na ogień zgodnie z PN-EN 13501-1:2008. System klasyfikacji EUROCLASS pokazuje, jak produkt zachowuje się w przypadku działania ognia. Są to m.in. informacje, czy wyrób łatwo i szybko się zapala, czy podczas tego procesu wydziela dym lub też czy jest odporny na działanie płomieni.

Niezaimpregnowane drewno, jako materiał łatwopalny, w kontakcie z ogniem może przyczyniać się do rozwoju pożaru i rozgorzenia (gwałtownego rozprzestrzeniania się ognia). Poprzez zastosowanie impregnatów ogniochronnych podnosimy odporność drewna na działanie ognia. System oceny skuteczności impregnatów ogniochronnych do drewna obejmuje wykonanie badań w zakresie reakcji na ogień (klasy od A1 do klasy F, gdzie A1 oznacza niepalność) oraz dodatkowo ocenę w zakresie wytwarzania dymu i występowania płonących kropli. Drewno zaimpregnowane np. do klasy reakcji B-s2,d0 odpowiada wyrobowi „niezapalnemu, nie kapiącemu i nieodpadającemu pod wpływem ognia oraz nierozprzestrzeniającemu ognia".

Impregnując drewno konstrukcyjne profesjonalnymi środkami przeciwogniowymi możemy je zabezpieczyć do stopnia niezapalności. Należy mieć jednak świadomość, że NIEZAPALNOŚĆ DREWNA NIE OZNACZA NIEPALNOŚCI. Drewno samo w sobie jest materiałem łatwopalnym i ostatecznie ulegnie spaleniu.

Rola środków ognioochronnych jest inna. Impregnując drewno nadajemy mu cechę tzw. niezapalności. Tym samym opóźniamy moment zapalenia się drewna i spowalniamy rozgorzenie drewna. Dodatkowo impregnując zyskujemy cechę nierozprzestrzeniania ognia (NRO).

Poszczególne składniki impregnatów odpowiadają za uzyskanie odmiennych efektów. Z jednej strony opóźniają one moment dojścia do rozgorzenia drewna, z drugiej strony impregnat przyspiesza zwęglanie powierzchni drewna, co „przygasza ogień". Dodatkowo składniki impregnatu rozcieńczają palne gazy powstające przy pożarze i pochłaniają ciepło przy rozkładzie drewna. Powodują one samogaśnięcie płomienia na drewnie po usunięciu źródła ognia.
W ten sposób drewno zabezpieczone ogniochronnie nie przyczynia się do rozwoju pożaru i minimalizuje powstałe szkody.

Na wstępie należy od razu wyjaśnić jedną kwestię. IMPREGNACJA OGNIOCHRONNA NIE WPŁYWA NA KLASĘ ODPORNOŚCI OGNIOWEJ R30.

Podstawowym wymaganiem w zakresie odporności ogniowej konstrukcji drewnianej dachu jest zapewnienie w określonym czasie, wyrażonym w minutach, nośności tej konstrukcji. Warunkiem zapewnienia odporności ogniowej więźby dachowej jest zastosowanie na etapie projektowania konstrukcji elementów o określonej grubości. Bez obliczeń można przyjmować, że belki z drewna litego o szerokości nie mniejszej niż 14 cm mają odporność ogniową R30. Tutaj dochodzimy do zasadniczej kwestii. Impregnacja środkami ogniochronnymi nie powoduje zwiększenia odporności ogniowej drewnianej konstrukcji. Stosując takie impregnaty w zasadniczy sposób wpływamy natomiast na zmianę reakcji na ogień. W ten sposób zmieniamy sposób oddziaływania ognia na użyte materiały i ograniczamy ich udział w rozwoju pożaru.

Drewno jest materiałem niejednorodnym i wchłania impregnat nierównomiernie. Czasami po wykonanej impregnacji, szczególnie metodą smarowania lub natrysku, na powierzchni mogą się pojawiać miejscowo kryształy soli nieorganicznych wchodzących w skład impregnatu. Efekt ten staje się wyraźniejszy w okresie jesienno-zimowym, przy podwyższonej wilgotności powietrza.

W celu zmniejszenia efektu wysalania się można przed procesem właściwej impregnacji zwiększyć powierzchniowo wilgotność drewna poprzez wcześniejsze jednokrotne naniesienie rozcieńczonego roztworu (ok. 1 kg preparatu na 20 litrów wody). Smarując drewno o wilgotności 20-22% uzyskamy głębszą penetrację impregnatu i tym samym jego składniki nie skumulują się w warstwie przypowierzchniowej.

Kolejne warstwy nanosimy już roztworem o stężeniu zalecanym przez producenta.
Należy jednak pamiętać, że powstawanie białego nalotu na powierzchni drewna zaimpregnowanego jest naturalnym zjawiskiem i takich wysoleń nie należy usuwać. Tylko obecność impregnatu w wymaganej ilości w strukturze drewna zapewnia odpowiedni poziom ochrony.

Wodorozcieńczalne impregnaty chroniące drewno przed ogniem, grzybami i owadami są dostępne na rynku w wersji KOLOR, z dodatkiem barwników zielonego lub brązowego. Należy jednak pamiętać, że barwniki dodawane do impregnatu mają za zadanie jedynie ułatwić sam proces impregnacji poprzez odróżnienie powierzchni już zaimpregnowanej.

Barwniki te nie są odporne na działanie światła i z upływem czasu drewno w naturalny sposób traci swój odcień, co jednak w żaden sposób nie wpływa na skuteczność uzyskanej wcześniej ochrony drewna. Wyjątkiem tutaj są impregnaty posiadające w składzie związki miedzi, które barwią drewno trwale w kolorze oliwkowym. Środki te jednak mogą być stosowane jedynie poprzez impregnację ciśnieniową i nie dają one ochrony przed ogniem (środki miedziowe zapewniają ochronę tylko przed grzybami i owadami).

Intensywność uzyskanego koloru zaimpregnowanej ogniochronnie powierzchni drewna w żaden sposób nie świadczy o jakości zabezpieczenia. Podstawowym czynnikiem decydującym o skuteczności zabezpieczenia jest przestrzeganie normy zużycia impregnatu.

Blachodachówka jest powlekana osłonowymi warstwami antykorozyjnymi, jednak żeby do korozji nie dochodziło należy przestrzegać zasad układania takich pokryć w zakresie m.in. sposobu zamontowania wkrętów, czy zapewnienia odpowiedniej wentylacji. Ze względu na właściwości fizyczne metali i małe grubości pokryć, pod powierzchnią blachy mogą powstawać duże ilości skroplin, co w przypadku złej wentylacji oraz błędów w sposobie mocowania wkrętów może prowadzić do pojawiania się ognisk korozji w miejscu łączenia blachy z łatami. W bardzo niekorzystnych warunkach nadmiar skroplin mógłby wypłukiwać sole zawarte w impregnacie stwarzając warunki do kontaktu roztworu impregnatu ze stalą. Należy tu jednak pamiętać, że na etapie dopuszczenia impregnatów do obrotu przez Instytut Techniki Budowlanej jednym z obowiązkowych badań jest ocena korozyjności roztworu impregnatu w stosunku do stali. Zgodnie z wytycznymi udzielania Aprobat Technicznych minimalne wymaganie, aby środek mógł mieć zastosowanie w budownictwie to wartość agresywności korozyjnej na poziomie średnim. Wszystkie impregnaty spełniające ten warunek są dopuszczone do stosowania. Rozważana sytuacja w żaden sposób nie dotyczy blachodachówki prawidłowo zamocowanej, gdzie nie dochodzi do długotrwałego kontaktu z wilgocią zarówno drewnianej konstrukcji, jak i metalowych łączników.

Nie ma żadnych ograniczeń i ryzyka uszkodzenia membrany w przypadku krycia drewnianych konstrukcji zaimpregnowanych wcześniej ogniochronnie impregnatami solnymi. Należy jednak zachować pewne środki ostrożności – drewno na dach (krokwie, łaty, kontrłaty itp.) powinno być zaimpregnowane nie później niż 48 godzin przed zamontowaniem folii.

Montaż folii należy prowadzić dopiero wtedy, gdy impregnat jest już dobrze wchłonięty, czyli powierzchnia styku jest sucha.

Jeśli zajdzie konieczność przeprowadzenia dodatkowej impregnacji istniejącej konstrukcji już przykrytej folią, to należy zwrócić szczególną uwagę, żeby sam roztwór impregnatu nie miał bezpośredniego kontaktu z membraną – impregnację należy prowadzić metodą smarowania pędzlem (zdecydowanie należy unikać metody nanoszenia natryskiem).
Należy pamiętać, że długotrwały kontakt roztworu impregnatu ogniochronnego zawierającego w składzie siarczany może teoretycznie wpływać na zmianę parametrów technicznych membrany.
Dotyczy to jednak jedynie sytuacji bezpośredniego i długotrwałego kontaktu samego roztworu impregnatu z membraną. Drewno zaimpregnowane po przeschnięciu w żaden sposób takiego ryzyka nie stwarza.

Dzięki prostej aplikacji stosowanie ogniochronnych solnych impregnatów do drewna nie wymaga szczególnych kwalifikacji, czy dodatkowego przeszkolenia. Jedynym warunkiem koniecznym do uzyskania deklarowanego zakresu ochrony drewna jest przestrzeganie instrukcji stosowania podanej w materiałach informacyjnych producenta, szczególnie w zakresie wymaganej normy zużycia preparatu. Stosując impregnaty należy sprawdzić, czy środek posiada Atest Higieniczny oraz zapoznać się z podstawowymi środkami bezpieczeństwa określonymi w Karcie Charakterystyki produktu.

Wybierając impregnat do ochrony drewna przed działaniem ognia, grzybów oraz owadów należy szczególną uwagę zwrócić na aktualność dokumentów potwierdzających ich skuteczność oraz pełne dopuszczenie do obrotu. Producent wprowadzając do obrotu impregnat przeznaczony do ochrony drewna przed działaniem grzybów i owadów obowiązkowo musi uzyskać tzw. „Pozwolenie na obrót produktem biobójczym” wydane przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Aktualny rejestr produktów biobójczych znajduje się na stronie  http://bip.urpl.gov.pl/pl/biuletyny-i-wykazy/produkty-biobójcze. W przypadku impregnatów ogniochronnych stosowanych w budownictwie każdy produkt musi obowiązkowo posiadać dokument Aprobaty Technicznej, potwierdzający jego właściwości użytkowe oraz Certyfikat Zgodności wydany przez Instytut Techniki Budowlanej, który potwierdza dopuszczenie do obrotu. Aktualny rejestr impregnatów ogniochronnych można znaleźć na stronie http://biblioteka.itb.pl/F?func=file&file_name=find-b